گلیم عنبران؛ پیوند زندگی، اصالت و هنر اردبیل و گیلان

بافته ای از دسترنج مردمانی که هنر گلیم بافی ” گلیم عنبران “را جلوه ای جهانی بخشیده اند آنچنان که زیبایی چشم نوازش زینت آرای دیوار تالارها و راهروهای منازل در گوشه گوشه این سرزمین و اقصا نقاط دنیاست.

عنبران نام شهری در شهرستان نمین استان اردبیل و روستایی در شهرستان آستارا استان گیلان است که علاوه بر نزدیکی جغرافیایی و تناسب اجتماعی و مذهبی آنها، گلیم‌بافی به عنوان هنر و صنعت مشترک از پیشینه و شهرت زیادی در آن مناطق برخوردار است و در اقتصاد خانوارها نقش مهمی دارد.

گلیم از دست بافته های مهم و دارای قدمت تاریخی است که تار و پود آن به طور معمول از پشم حیوانات اهلی به دست می آید و در هر منطقه طرح ها و نقش های مختص خود را دارد البته نقوش و رنگ های مشترکی نیز در بین گلیم ها مشاهده می شود و از این محصول یا صنعت دستی به عنوان زیرانداز، کادو، تزئینات خانه و گاهی برای جهیزیه عروس ها استفاده می شود.

تماشای دار و گره های رنگارنگی که با دست و پنجه هنرمندان بر تار و پود گلیم زندگی این مردمان می خورد چنان تصویر رنگین و جذابی رقم می زند که فصل ها و طبیعت دلنشین این خطه زیبا از شهر عنبران اردبیل تا روستای عنبران گیلان را می توان در پهنای این گستردنی ظریف و زیبا به تماشا نشست.

شهر و روستایی که به واسطه این هنر اصیل و زیبا ظرفیت های قابلی برای گردشگری و جذب توریست دارند و ضمن آنکه این صنعت خود برای اهالی این خطه سودآور است و توجه ویژه و رشد اصولی این هنر و صنعت در منطقه و تکمیل چرخه تولید تا عرضه داخلی و صادرات خارجی آنمی تواند به ارتقا معیشت و اقتصاد مردم در عین توسعه جذابیت های گردشگری آن افزود.

از این رو گذری می کنیم از عنبران تا عنبران  آنجا که زیبایی نقش ها، رنگ ها، طرح ها و نگاره ها را در تار و پود پیوند مردمان این دو خطه می توان به وضوح دید آنجا که زندگی در میان این بافته ها و طرح ها اعم از خشت، جلیپا و دهها و صدها طرح و نقش دیگر جان می گیرد.

شهر عنبران اردبیل در هفت کیلومتری شهرستان نمین و در مرز ایران و جمهوری آذربایجان،  مهد تولید این گلیم در این استان است و زندگی اهالی آن با تار و پود این گستردنی پرنقش و نگار گره خورده و در اغلب خانه های شهر، گلیم بافته می شود و این صنعت و هنر اصیل به همت بانوان خلاق و هنرمند عنبرانی به خوبی رواج یافته است.

یک بانوی گلیم باف در شهر عنبران(اردبیل)  که حدود ۷۰ سال دارد روز یکشنبه به خبرنگار ایرنا اظهار کرد: از ۶ سالگی گلیم بافی را یاد گرفته و به این هنر مشغول شده و در گذشته ها از گلیم برای تکمیل جهیزیه عروس ها استفاده می شده اما امروزه بیشتر، حالت تزئینی و کادویی دارد و برای پوشش روی مبل، میز و فرش از گلیم استفاده می شود.

زن جوانی نیز که در مقابل دار گلیم مشغول بافت بود نیز این هنر یا صنعت را میراثی اجدادی دانست و گفت که درآمد بیشتر اهالی عنبران از تولید و فروش انواع گلیم تامین می شود و این صنعت دستی در اقتصاد خانوارهای عنبرانی نقش بسیاری دارد.

گلیم عنبران نمین، دارای نشان بین المللی کیفیت از یونسکو

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل شهر عنبران این استان را مهد تولید گلیم در استان و دارای رتبه سوم تولید این بافتنی در کشور می داند و می گوید: در استان اردبیل بیش از چهار هزار هنرمند در تولید گلیم مشغول فعالیت هستند و سالانه ۹۰ تا ۱۲۰ هزار متر مربع گلیم در شهر عنبران تولید می شود و گلیم این شهر زیبا دارای نشان بین المللی کیفیت از یونسکو است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل شهر عنبران این استان را مهد تولید گلیم در استان و دارای رتبه سوم تولید این بافتنی در کشور می داند و می گوید: سالانه ۹۰ تا ۱۲۰ هزار متر مربع گلیم در شهر عنبران تولید می شود و گلیم این شهر زیبا دارای نشان بین المللی کیفیت از یونسکو است.

نادر فلاحی ارزش ریالی صادرات گلیم از استان اردبیل را نزدیک به ۴۰ میلیارد ریال در سال اعلام کرد و مقصد صادرات این دست بافت از این استان را کشورهای اروپایی و آسیایی دانست.

به گفته او، ۳۰ درصد گلیم تولیدی شهر عنبران که دارای نقوش و اشکال منحصر بفرد است، صادر و ۷۰ درصد در بازارهای داخلی عرضه می شود و شهر عنبران به علت اشتهار به تولید گلیم، با پیگیری وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان شهر ملی گلیم در ایران ثبت شده است.

آقای صادقی از تولیدکنندگان و کارآفرینان نمونه استان اردبیل که بازار خوبی برای فروش گلیم عنبران راه اندازی کرده است، می گوید: در شهر عنبران شهرستان نمین هشت کارگاه تولید گلیم دایر کرده ام و ۸۰۰ نفر در آن واحدها مشغول کار هستند و سالانه بیش از هشت هزار متر مربع گلیم را در عنبران تولید و به کشورهای آسیایی و اروپایی نظیر کلمبیا، آلمان، ژاپن، ترکیه، گرجستان و جمهوری آذربایجان صادر می کنیم و نشان اصالت و کیفیت بین المللی یونسکو، موید کیفیت و اصالت گلیم عنبران اردبیل است.

روستای عنبران، دهکده صنایع دستی آستارا در استان گیلان

وقتی از سمت اردبیل به سوی آستارا سفر می کنید و از گردنه زیبای حیران سرازیر شده و به مناطق جلگه ای آستارا می رسید، در ورودی این شهر، تابلوی روستای عنبران مشاهده می شود و این روستا در بخش مرکزی آستارا از نظر بافت گلیم در استان گیلان شهرت بالایی دارد و به لحاظ تناسب اجتماعی و نزدیکی جغرافیایی که با شهر عنبران استان اردبیل دارد، گلیم در اغلب خانه های این روستا بافته می شود و کمتر خانه ای را می توان یافت که دار گلیم در آن برپا نشده باشد و زن یا مرد هنرمندی پای آن مشغول نقش آفرینی و هنرنمایی نباشد.

آنگاه که دست های ظریف و نجیب گلیم بافان،  رنگ ها را در دارها می پاشند و پودها را برای نمایش نقش های خاطره انگیز گره می زنند، گویی عنبران، سرشار از عنبر و عود می شود و نقش هر گلیم صدها خیال و خاطره را در اذهان زنده می کند.

روستای عنبران آستارا سه هزار و ۴۱ نفر جمعیت دارد و  آقای صدری از بافندگان گلیم در این روستا می گوید: اینجا صدها نفر به این هنر مشغول هستند و از ۳۰ سال پیش در همه خانه ها گلیم بافته می شود و هر خانواده سالانه حدود ۱۵ قطعه گلیم ۱۰۰ در ۶۰ سانتی متری را تولید می کند.

فرح بیدار گلیم باف دیگر که از خانواده شهید نیز هست، بیشتر طرح ها و نقش های بکار رفته در گلیم ها را ذهنی، ابداعی یا تقلیدی از مناظر طبیعی و جنگل های آستارا دانست و برگزاری دوره های آموزشی برای بافندگان جوان جهت ایجاد تنوع در نقش مایه ها و اشکال گلیم ها را پیشنهاد کرد.

به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آستارا ۷۰۰ خانوار در عنبران آستارا گلیم‌باف هستند و ۱۰۰ پروانه تولید برای هنرمندان صنایع دستی این شهرستان صادر شده و ماهانه ۶ هزار متر مربع گلیم توسط هنرمندان گلیم باف تولید می شود.

به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آستارا ۷۰۰ خانوار در عنبران آستارا گلیم‌باف هستند و ۱۰۰ پروانه تولید برای هنرمندان صنایع دستی این شهرستان صادر شده و ماهانه ۶ هزار متر مربع گلیم توسط هنرمندان گلیم باف تولید می شود.

پردل امیری نژاد بهای هر متر مربع گلیم را بیش از ۷۰۰ هزار ریال اعلام کرد و گفت: در سال گذشته ۷۲ هزار متر مربع گلیم در آستارا تولید شده اما به دلیل تعطیلی نمایشگاه های نوروزی به علت خطر شیوع کرونا، بخشی از تولیدات گلیم بافان به فروش نرسیده است.

وی به بیمه بودن ۲۵۰ هنرمند صنایع دستی آستارا اشاره کرد و با تاکید بر اینکه حمایت از هنرآوران این حوزه از رویکردهای وزارتخانه متبوع است، میزان تسهیلات کم بهره که ۱۲ هنرمند صنایع دستی در سال گذشته از آن بهره مند شده اند را ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال اعلام کرد و تداوم حمایت های اداری و مالی را از برنامه های خود در سال جهش تولید برشمرد.

معرفی عنبران برای ثبت به عنوان دهکده گلیم ایران

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آستارا از معرفی روستای عنبران به وزارتخانه متبوع، برای ثبت به عنوان دهکده گلیم ایران خبر داد و گفت: ثبت ملی این روستا در برندسازی گلیم مرغوب آن،  تاثیر بسزایی خواهد داشت و سبب رونق بازار و درآمد گلیم بافان خواهد شد.

امیری نژاد برندسازی گلیم دهکده صنایع دستی عنبران، تشکیل سازمان مردم ‌نهاد برای تولید کیفی و بازاریابی صنایع‌ دستی با راه اندازی محل عرضه آنها در بازار قدیم میوه و تره بار را با جدیت پیگیری می کند و به ثبت عنبران به عنوان دهکده گلیم ایران بسیار امیدوار است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آستارا از معرفی روستای عنبران به وزارتخانه متبوع، برای ثبت به عنوان دهکده گلیم ایران خبر داد و گفت: برای معرفی گلیم عنبران و صنایع دستی آستارا سه جشنواره برگزار کرده ایم.

او گفت: تاکنون برای معرفی گلیم عنبران آستارا و بافندگان آن به شهروندان و گردشگران و مسافران، سه جشنواره بزرگ گلیم و صنایع دستی در این شهرستان برگزار کرده ایم و همه ساله نمایشگاه های متعددی از دست آفریده های زنان و مردان عنبرانی در ورودی های آستارا دایر می کنیم.

وی به سودآوری صنایع دستی در کشورهای مختلف اعتقاد دارد و بر این باور است که اگر گلیم عنبران آستارا ثبت ملی و برند شود، علاوه بر رفع معضل بیکاری، پیشینه تاریخی و فرهنگی منطقه حفظ و احیا خواهد شد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که تاکنون ۵۰ اثر تاریخی و طبیعی این شهرستان را برای ثبت در فهرست آثار ملی به اداره کل متبوع اعلام کرده، از ثبت ملی ۶ اثر نظیر آبشار لاتون آستارا خبر داد و به ثبت گلیم عنبران نیز ابراز امیدواری کرد.

نماینده مردم آستارا در مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به رواج تولید گلیم و صنایع دستی در این شهرستان، مسئولان امر را به برپایی نمایشگاه دائمی این محصولات برای معرفی هنرمندان و ایجاد بازار کار فراخواند و مدرسه داریوش و بازار سابق میوه و تره بار را برای این منظور پیشنهاد کرد.

غلامرضا مرحبا از فعالان تشکل های اجتماعی خواست با مشارکت هنرمندان، محصولات صنایع دستی را به شهروندان و گردشگران معرفی کنند و برای توسعه حوزه های فرهنگی و هنری، طرح های ابتکاری ارائه دهند.

آری شهر عنبران اردبیل و روستای عنبران گیلان هر دو با نامی که عود و عنبر را در ذهن تداعی می کنند، مردمانی هنرمند و هنرپیشه دارند و اغلب ساکنان آنها از هموطنان اهل سنت هستند و روابط خویشاوندی و پیوندهای اجتماعی بین آنها را نیز نمی توان در رواج گلیم بافی در این دو منطقه نادیده گرفت و با عنایت به قدمت این هنر و صنعت در آن شهر و روستا بهتر است از این ظرفیت فرهنگی و هنری برای توسعه صنایع دستی و گردشگری بیش از گذشته استفاده شود تا در آینده با توسعه سیر و سفرها و رونق گردشگاه های اردبیل و گیلان، فروش گلیم عنبران گره های بیشتری از اقتصاد و معیشت عنبرانی ها را بگشاید.

گزارش از عیسی پاشاپور