نگاهی به " کیسه‌بافی سنتی" در چهارمحال و بختیاری

کیسه‌بافی سنتی چهارمحال و بختیاری یکی هنرهای دستی بود که در گذشته در شهر “فرادنبه” و برخی نقاط دیگر این استان و بیشتر به‌دست بانوان روستایی تولید می‌شد.

این نوع صنعت دستی پیشتر در برخی از خانه ها توسط بانوان بافته می شد که در یک دوره ای رو به فراموشی رفت و اکنون در تعدادی از خانواده ها زنان اقدام به احیا و بافت مجدد آن کرده‌اند.

” کیسه حمام” یا  همان ” کیسه” و یا “لیف” از لوازم بهداشتی در حمام است، که در تولید آن از الیافی از جنس “کتان” و یا “پشم گوسفند” استفاده می‌شود اما در تولید صنعتی از جنس “پلاستیک” تولید می‌شود.

مواد اولیه کیسه‌بافی سنتی از پشم گوسفند و با وسیله‌ای به نام “پیله” تابیده و با ضخامت ۲ میلی‌متر و با دستگاهی به نام “چرخ ریسندگی” به‌صورت “دوک” آماده بافت کیسه و سپس با رنگ طبیعی و در بعضی مواقع بدون رنگ تهیه و سپس “چله‌کشی” بر روی دستگاه بافت به ابعاد ۲۰ سانتی‌متر در ۲ متر انجام می‌شود.

نحوه بافت این هنرصنعت به‌صورت “پودگذاری” (رفت و برگشت نخ پشم از لابه‌لای چله) و به‌وسیله “کرکیت” پودها روی هم فشرده می‌شود.

نقش استفاده شده بیشتر به‌صورت زمینه کیسه “سفید” و با دو خط “مشکی” در اطراف کیسه به‌صورت عمودی تکرار می‌شود و یا بافت میله‌ای یک خط “سیاه” و یک “سفید” به‌صورت تکرار تا پایان کار تکرار می‌شود.

سپس کیسه با طول ۲ متر بافته می‌شود و کیسه‌ها را در اندازه ۵۰ سانتی‌متر بُرش می‌زند و آن را دولا کرده و دو طرف کیسه را  به‌صورت دستی می‌دوزد و سپس لبه کیسه را با پارچه پنبه‌ای “لبه‌دوزی” می‌کنند و کاربری این کیسه‌ها برای نظافت در حمام است.

حفظ هنر “کیسه‌بافی سنتی” چهارمحال و بختیاری در دستورکار قرار دارد

کارشناس ثبت میراث ناملموس و طبیعی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اجرای برنامه‌هایی برای ثبت ملی و حفظ جایگاه این هنرصنعت گفت: با توجه تغییر سلیقه‌ها و نحوه زندگی مردم، این صنعت بومی در حال فراموشی است.

فریده احمدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: کیسه‌بافی سنتی هیچ جایگزینی از لحاظ کیفی ندارد و کیسه‌بافی سنتی یکی از هنرهای قدیمی بود که در شهر “فرادنبه” و بسیاری از شهرهای چهارمحال و بختیاری بافته می‌شد و بافت این هنرصنعت به‌ صورت سنتی و بیشتر به‌دست بانوان هنرمند روستایی انجام می‌شود.

احمدی یادآور شد: ابزار اصلی کیسه‌بافی سنتی شامل “دستگاه پیله”، “چرخ ریسندگی”، “کرکید” ، “دار کیسه‌بافی”، “متر” و “سوزن” و مهمترین مواد اولیه در تولید آن پشم گوسفند، رنگ طبیعی و نخ کتان است.

کارشناس ثبت میراث ناملموس و طبیعی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: در این استان به طور انحصاری در شهر فرادنبه انجام می‌شده است.

وی با اشاره به ثبت ملی کیسه‌بافی سنتی چهارمحال و بختیاری در فهرست آثار ناملموس ایران گفت: هم‌اینک نیز کیسه‌بافی سنتی به‌دست بانوان شهر فرادنبه تولید و بیشتر در بازار “بروجن” فروخته می‌شود.

جایگاه “کیسه‌بافی سنتی” چهارمحال و بختیاری

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری نیز با اشاره به تولید  کیسه‌بافی سنتی در استان گفت: این صنایع دستی از لحاظ اجتماعی به‌عنوان یکی از صنایع دستی مختص شهر “فرادنبه” است.

مهرداد جوادی تاکید کرد: تولید این محصول باعث اشتغال‌زایی و کمک به اقتصاد خانواده می‌شود.

وی تصریح کرد:در این محصول با توجه به استفاده از اشیا، ابزار و مواد اولیه بومی و محلی در تولید و بهره‌مندی از رنگ‌ها و نقوش سنتی برگرفته از فرهنگ بومی و محلی باعث انحصاری شدن این صنعت دستی در “فرادنبه” شده‌اند.

وی گفت: استفاده از مصالح بومی و محلی شامل پشم، نخ، رنگ و نقوش، خودکفایی این نوع تولید، روش بافت ذهنی، نقوش به‌کار رفته ساده و برگرفته از طبیعت، اندازه و ابعاد متغیر مهمترین شاخص‌های کیسه‌بافی سنتی استان است.

جوادی تاکید کرد: تولیدات نمونه صنعتی و خطر فراموشی نمونه‌های سنتی، واردات نمونه‌های مشابه خارجی و بی‌رونقی در بازار داخلی، استقبال نکردن مردم محلی و استانی، فراموش شدن این اثر و سن بالای هنرمندان صنایع دستی جزو مهمترین مشکلات و تهدیدهای این هنرصنعت است.

وی افزود: در راستای حفاظت از هنرصنعت کیسه‌بافی سنتی چهارمحال و بختیاری باید مستندسازی، حمایت بیمه‌ای، پرداخت تسهیلات بانکی و نگهداری اقلام شاخص تولیدی در موزه‌های صنایع دستی استان صورت گیرد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری دربـاره راهکارهای حفاظت از هنرصنعت کیسه‌بافی سنتی استان تصریح کرد: در این راستا اقداماتی شامل شناسایی، مستندسازی، تحقیق، حفظ وضع موجود، حمایت، ترویج، ارتقا و احیا برای کلیت اثر، ابزار، اشیا و مکان‌های وابسته صورت گرفته است.

وی یادآور شد: آموزش و کمک در راستای ارتقا، تهیه فیلم و عکس با هدف معرفی به مردم و استفاده از تولیدات این هنرصنعت در نمایشگاه‌های ملی و استانی نقش مهمی در حفظ “کیسه‌بافی سنتی” و جلوگیری از انقراض آن دارد.

جوادی اظهار داشت: اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری برای ارتقای کمی و کیفی جایگاه و تولید هنرصنعت‌های مرتبط با صنایع‌دستی این استان تمامی توان خود را به کار خواهد گرفت.

آموزش “کیسه‌بافی” به صورت سنتی است

یکی از تولیدکنندگان کیسه‌ سنتی چهارمحال و بختیاری نیز گفت: روش تولید این نوع صنایع دستی را نسل به نسل و سینه به سینه فرا گرفته‌ام.

فاطمه ربیعی تاکید کرد: با توجه به گرانی‌های اخیر بازار هم‌اینک کیسه‌بافی سنتی با مشکلاتی در حوزه تامین مواد اولیه روبه‌رو شده است.

 ربیعی تصریح کرد: نبود سرمایه در گردش از مهمترین مشکلات تولیدکنندگان و فعالان کیسه‌بافی سنتی است و بارهای برای دریافت تسهیلات بانکی به منظور تامین بخشی از سرمایه در گردش مرتبط با کیسه‌بافی سنتی اقدام کرده‌ام.

این تولیدکننده فعال کیسه‌بافی سنتی اظهار داشت: بانک‌ها هر مرتبه به بهانه سن بالاتر از ۵۰ سال از پرداخت تسهیلات به بنده خودداری کرده‌اند.

وی گفت: انتظار می‌رود مسوولان و متولیان امر در راستای رفع مشکلات پردات تسهیلات برای تامین به موقع سرمایه در گردشگری هنرمندان این رشته اقدام لازم را انجام دهند.

ربیعی افزود: امید است با توجه بیشتر مسوولان و متولیان امر در چهارمحال و بختیاری بتوان ضمن ایجاد رونق در بازار “کیسه‌بافی سنتی” زمینه افزایش فروش و اشتغال‌زایی بیشتر در این حوزه را فراهم کرد.

به گزارش ایرنا،  کیسه‌بافی سنتی  چهارمحال و بختیاری ۶ تیرماه سال‌جاری در همایش شورای ثبت میراث ناملموس کشور به میزبانی اردبیل به ثبت ملی رسید.

چهارمحال و بختیاری افزون‌بر ۱۲ هزار هنرمند صنایع دستی دارد که از این تعداد ۳ تا ۶ هزار نفر در فصل‌های مخلتف سال فعالیت می‌کنند.

هم‌اکنون ۵۲ رشته صنایع دستی شهری، روستایی و عشایری در چهارمحال و بختیاری وجود دارد.

بافته‌های داری مانند فرش‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی و قالی‌بافی، چوخابافی، نمدمالی، کلاه‌مالی، گیوه دوزی، سرمه‌دوزی، منبت‌کاری، سفال‌گری، خورجین‌بافی، بافت سیاه چادر، قفل‌سازی، حجاری، گره‌چینی، احجام فلزی خاتم و مشتقات آن ها از مهمترین صنایع دستی شهری، روستایی و عشایری این استان است.